حدیث رفع

حدیث رفع، از احادیث مشهور و حائز اهمیت در بعضی از مباحث اصول فقه. متن حدیث بنا به روایت شیخ صدوق چنین است: «عن ابی عبدالله علیه السلام قال، قال رسول الله صلی الله علیه و آله: رفع عن امتی تسعه: الخطأ و النسیان، و ما اكرهوا علیه، و ما لا یطیقون، و ما لا یعلمون، و ما اضطروا الیه، و الحسد، و الطیره و التفكر فی الوسوسه فی الخلق ما لم ینطق بشفه» (توحید، 353، خصال، 2/417، بحار الانوار، 2/280) . و به روایت شیخ كلینی در كافی، 2/باب ما رفع عن الامه، به سند دیگری آمده: «وضع عن امتی تسع خصال...» كه از نظر معنی ظاهرا با نقل فوق تفاوتی ندارد. ترجمه حدیث چنین است: «امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) فرمودند: نه چیز از امت من برداشته شده است: خطا و فراموشی، و آن چه بر آن وادار شوند و آن چه توان انجامش را ندارند، و آن چه ندانند و آن چه به ناچار تن دهند و حسد و طیره (فال بد) ، و اندیشیدن در وسوسه در آفرینش تا وقتی كه آن را به زبان نیاورند». البته روایات دیگری نیز در این باب وارد شده كه در بعضی فقط چهار چیز و در بعض دیگر سه خصلت یاد گردیده است، كه از جهت روح مطلب و اصل معنی با هم منافاتی ندارند، زیرا كه ممكن است در آنها به اهم اشیا اكتفا شده باشد. در این كه مقصود از رفع و برداشته شدن در این روایات چیست؟ احتمالاتی وجود دارد، علامه مجلسی گفته «شاید مقصود رفع مؤاخذه و عقاب باشد، و هم احتمال می رود نسبت به بعضی اصل آن، و یا تأثیر یا حكم تكلیفی آن باشد». و علمای اصول فقه، در باب برائت، پیرامون این حدیث و هر یك از جملات آن بحثها كرده اند، و آن چه بیشتر محل كلام است همان معنی «رفع» است، زیرا كه اگر بگوییم این وضع به عینه و اصل آنها از این امت برداشته شده اند یعنی این حالات اصلا در این امت وجود ندارند سخنی به گزاف گفته ایم، زیرا كه این حالات در این امت وجود دارند، پس باید دید مقصود از رفع و برداشته شدن چیست؟ و چگونه برداشته شده است؟