پرهيز از افراط و تفريط و حاكم كردن تعادل نیز در هر كاري لازم و ضروري است و گرفتار شدن در دام تندروي يا كندروي، نه تنها شخص را در رسيدن به اهداف مد نظر خود ناكام مي‌گذارد، بلكه ممكن است خسارت و صدمات سنگيني نيز به او وارد آورد. در امر مقدس حفظ قرآن هم توجه به «اصل تعادل» و تلاش در جهت حاكم كردن آن در روند كار از اهميت بسيار بيشتري برخوردار است و دليل اين اهمیت نیز آن است كه صدمات ناشي از افراط يا تفريط در تعامل با قرآن، صدماتي سنگين و گاه جبران‌نشدني است. بسيار ديده شده است كه افرادي با شور و علاقه فراوان حفظ قرآن را آغاز مي‌كنند، اما پس از مدتي كوتاه شور و اشتياق اوليه آنها فروكش كرده و كار حفظ را رها مي‌كنند.[1] اينگونه آسيب‌ها بيش از همه ناشي از تندروي‌هاي حافظان در زمانهايي از حفظ و خارج شدن آنها از مدار تعادل است. از جمله فوائد حضور در جلسات و كلاس‌ها و مشورت با اساتيد حفظ همين است كه اين عزيزان با اشراف و تسلط بر شرايط و روحيات افراد آنها را در مسير درست هدايت كرده و از افراط و تفريط باز مي‌دارند. اما در صورتي كه حضور در جلسات حفظ يا مشورت با اساتيد حفظ مقدور نباشد، حافظان قرآن با دقت در نكات زير و سعي در عملي كردن آنها مي‌توانند از آسيب‌هاي مورد نظر مصون بمانند:
* سعي كنيد از همان آغاز، كار خود را با توكل بر ذات لايزال الهي و توسل بر ذوات مقدس معصومان (عليهم السلام) و به ويژه حضرت ولي عصر (ارواحنا فداه) شروع كنيد و در طي كار حفظ نيز از اين نكته غفلت نورزيد. بايد اذعان كرد كه حفظ كل قرآن كاري مشكل و زمان‌بر و نيازمند پشتكار و تلاش مداوم است. سختيها و مشكلات اين كار مقدس را با توكل بر خدا و توسل به معصومان (عليهم السلام) بر خود هموار كنيد.
* علاقمندان به حفظ آيات نوراني قران كريم از همان ابتدا بايد به اين نكته مهم توجه داشته باشند كه حفظ كل قرآن بايد در حركتي تدريجي و مستمر صورت گيرد و لازم است از هرگونه شتابزدگي در آن پرهيز نمود. بر اين اساس، پيش از آغاز جدي كار حفظ، براي ارزيابي درست توانمنديهاي خود و دريافت برنامه‌اي جامع و دقيق، با يكي از كارشناسان حفظ قرآن مشورت كنيد. [2]
* بسيار بهتر است كه برنامه حفظ حافظان مبتدي (كه مي‌خواهند تازه به حفظ قرآن بپردازد) تا چند ماه اول (حداقل دو تا سه ماه) از روزي «نيم‌صفحه» فراتر نرود. پس از اين زمان و تا حفظ كامل قرآن، حجم حفظ جديد در هر روز به یک صفحه افزایش می‌یابد و باید تا پایان نیز این مقدار ثابت بماند. هرگز به فکر حفظ كردن دو يا چند صفحه جديد در یک روز نباشيد و شك نكنيد كه بعدها از انجام اين كار پشيمان خواهيد شد. مهم‌ترين دليل اين توصيه ـ به ويژه نسبت به حفظ «نيم‌صفحه» در ماه‌هاي اول ـ آن است كه اين كار موجب مي‌شود تا اشتياق اوليه فرد به حفظ قرآن فروكش نكند و او هر روز منتظر آمدن روز ديگر و حفظ مقطع جديد باشد. اين در حالي است كه حفظ حجم‌هاي زياد در ماه‌هاي اول، اشتياق فرد را به زودي اشباع مي‌كند و در نتيجه او ديگر تمايلي به ادامه كار حفظ ندارد؛ به علاوه اينكه پيمودن تدريجي مسير حفظ قرآن موجب مي‌شود تا حافظه فرد بهتر و سريع‌تر خود را با اين مقوله جديد (حفظ مجموعه‌اي از عبارات عربي) سازگار كند، كه اين خود كارآيي حافظه را افزايش خواهد داد.
* توصيه مهم ديگر در اين رابطه آن است كه سعي كنيد در هفته تنها 5 روز را به حفظ قسمتهاي جديد اختصاص دهيد و در دو روز ديگر به مرور و تثبيت محفوظات و استراحت بپردازید و به اين ترتيب حافظه خود را برای ادامه بهتر کار در روزهای آينده آماده كنيد. [3]
* حافظ قرآن باید در برنامه‌ریزی خود اوقاتی را برای تفریحات و سرگرمیهای سالم در نظر بگیرد. پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) در حدیثی زیبا و پرمعنا خطاب به ابوذر فرموده‌اند: «یا اَباذرّ، عَلَی العاقلِ أنْ یَكُونَ لَهُ اَرْبَعُ ساعاتٍ: ساعَةٌ یُناجى فیها رَبَّهُ عَزَّوَجلَّ، وَ ساعَةٌ یُحاسِبُ فیها نَفْسَهُ، وَ ساعَةٌ یَتَفَكَّرُ فیما صَنَعَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیْهِوَ ساعَةٌ یَخْلُو فیها بِحَظِّ نَفْسِه مِنَ الْحَلالِ. فَاِنَّ هذِهِ السّاعَةَ عَوْنٌ لِتْلِكَ السّاعاتِ»: [4] اي اباذر، بر عاقل است كه اوقات شبانه‌روز خود را به چهار قسمت تقسیم كند: در ساعتى به مناجات با خدایش بپردازد، در ساعتى به حساب نفس خويش رسيدگي كند، در ساعتى در الطاف خدا نسبت به خود بينديشد و در ساعتى خود را از نعمتهاي حلال بهره‌مند گرداند؛ كه این ساعت آخر یار و كمك آن سه ساعت دیگر است.»
توجه به این مطلب برای حافظان قرآن از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا این کار کارآیی حافظه (یعنی مهم‌ترین رکن حفظ) را به مراتب بالا مي‌برد و زمان رسیدن به نتیجه را تسريع مي‌كند. در مقابل، بی‌توجهی به این نکته ممکن است در درازمدت شخص را گوشه‌گیر و منزوی کند و حتی لذت انس با قرآن را نیز از او سلب نماید.
* پيشتر هم در درس دهم تأكيد كرديم كه سعي كنيد همواره خود را در معرض پرسش و امتحان قرار دهيد. البته اين نكته بيشتر براي كساني كه امكان شركت در جلسات و كلاسهاي حفظ را ندارند مطرح مي‌شود.[5] بر همين اساس توصيه مي‌كنيم از تكروي و پنهانكاريِ بيش از حد پرهيز كنيد. اشكالي ندارد اگر اطرافيان و دوستانتان بدانند كه شما مشغول به حفظ قرآن هستيد و چه بسا دانستن اين مطلب، موجب تمايل آنان به حفظ كلام الهي شود و شما نيز در اين ثواب سهيم شويد.
نكات فوق براي همه حافظان و به ويژه كساني كه به‌تازگي حفظ قرآن را شروع كرده‌اند از اهميت بسزايي برخوردار است. اگر مي‌خواهيد اشتياق و عشق شما به قرآن و حفظ آن همواره پابرجا باشد و با گذشت زمان تقويت شود، سعي كنيد به اين نكات عمل كنيد.
پي نوشت:
[1] . متأسفانه حتي گاه ديده شده كه برخي از علاقمندان و مشتاقان حفظ پس از مدت‌زماني کوتاه یا بلند و در حالی که حجم قابل توجهی از قرآن را حفظ کرده‌اند، احساس مي‌كنند كه ديگر انس و اشتياق اوليه به قرائت قرآن در آنها وجود ندارد و علاقه‌اي براي ادامه كار در خود نمي‌يابند.
[2] . بايد به اين نكته توجه داشت كه توانمنديهاي افراد مختلف با يكديگر متفاوت است. از اينرو چه بسا فردي بتواند كل قرآن را در طول سه سال با كيفيتي مطلوب حفظ نمايد و ديگري اين كار را حتي در پنج سال هم نتواند به راحتي به انجام برساند. حتي براي بسياري از مشتاقان (به دلايل مختلف، از جمله داشتن مشغله‌هاي فراوان كاري، يا ضعف حافظه و ...)، نبايد حفظ كل قرآن توصيه شود و ايشان را بايد به حفظ سور برگزيده يا آيات و عبارات منتخب قرآن هدايت كرد.
[3] . البته اين پيشنهاد هرگز به اين معنا نيست كه در 5 روزي كه به حفظ قسمتهاي جديد مي‌پردازيد، برنامه‌اي براي مرور و تكرار محفوظات قبلي نداشته باشيد. مقصود ما اين است كه حفظ قسمتهاي جديد بايد در كنار مرور قسمتهاي قبل انجام گيرد. چنانكه پيشتر هم گفته‌ايم، در حفظ قرآن، مرور و نگهداري محفوظات همواره مقدم بر حفظ قسمتهاي جديد است.
[4] . بحار الانوار، ج 74، ص 71.
[5] . همواره مترصد شركت در محافل، مسابقات و آزمونهاي حفظ قرآن باشيد و بدانيد كه اين كار منافاتي با داشتن نيت خالصانه و حفظ قرآن براي رضاي خدا ندارد. شركت در اينگونه برنامه‌ها تأثير بسيار زيادي در افزايش و تقويت انگيزه حافظان قرآن و آمادگي مطلوب و هميشگي آنان دارد و مسير دستيابي به حفظ كل قرآن را بر آنان هموار مي‌كند.
آموزش حفظ قرآن / خاتمه 
پیشنهادهایی برای برخورد مناسب با همسر
افول قلمرو تحت اشغال داعش در سوریه و عراق/کاهش شدید منابع مالی
آرم لشکر فاطمیون
نمونه سوالات امتحان نهایی گروه های متوسطه و رشته های فنی 
متن خطبه حضرت زهرا(س) در جمع زنان مدینه
آنچه باید درباره جریان شیرازیها وفرقه انحرافی درشیعه دانست + تصاویر