تاریخچه اجمالی حدیث

البته ابوبكر و عمر و پیروان آنها از تدوین و كتابت، بلكه از نقل و روایت حدیث، به شدت جلوگیری كردند تا آن جا كه بعضی از راویان حدیث را به زندان كشیدند، و بعضی دیگر را تبعید كردند، و قسمتی از آثار را سوزاندند، كه بر اثر آن متأسفانه، تدوین حدیث به طور رسمی سالها به تأخیر افتاد و عواقب شومی در پی داشت، چنانكه خود عامه معترفند و تصریح كرده اند كه: وقتی عمر بن عبدالعزیز (99ـ 101 ق) به تدوین حدیث فرمان داد، بیشتر صحابه پیامبر اكرم (ص) از دنیا رفته بودند و تحولات اوضاع و گروه بندیهای سیاسی زمینه را برای دروغ پردازان و جعل كنندگان، فراهم ساخته بود (تدوین السنه الشریفه، آثار من التدوین، 481) (جعل حدیث) .
در مقابل، حضرت امیر المؤمنین (ع) و دیگر ائمه اطهار (ع) نسبت به حفظ و كتابت و نشر حدیث اهتمام شدید داشتند و خود به نوشتن و املاء حدیث پرداختند و پیروان خود را پیوسته بدان تشویق می كردند (الوافی، 1/227، الذریعه، 1/6) . اولین اثر در این باره همان صحیفه ای است كه امیر مؤمنان علی (ع) از احادیث رسول خدا (ص) تدوین ساخته كه احیانا از آن به «كتاب علی» تعبیر می كنند، و در آن مطالبی از میزان دیات و احكام آزادی اسیر و غیره مندرج است، و جمعی از محدثین خاصه و عامه از آن حدیث نقل كرده اند (تأسیس الشیعه، 279، مسند، احمد بن حنبل، 1/79، سنن، ابن ماجه، 2/882) . همچنین سلمان و ابوذر غفاری و ابو رافع مدنی و جابر بن عبدالله انصاری و بعضی دیگر از صحابه رسول خدا (ص) به كتابت حدیث پرداختند، و آثاری از خود بر جای نهادند (اعیان الشیعه، 1/179) .
در طبقه تابعین نیز عده ای از پیروان اهل بیت عصمت (ع) به تألیف كتابهایی از مجموعه احادیث اهتمام می ورزیدند، از جمله: اصبغ بن نباته، عبید الله بن ابی رافع، سلیم بن قیس هلالی، حارث بن عبدالله اعور همدانی، ربیعه بن سمیع، میثم تمار و محمد بن قیس بجلی و... سپس در زمانهای بعدی آثار بیشتر و وسیعتری تألیف شده و اصحاب ائمه (ع) و طبقات محدثین بعد از آنها تا زمان ما كتابهای بی شماری در این باره تألیف كرده اند.