شخصیت حضرت علی(ع)

تبیین شخصیت علی کاری دشوار است، زیرا مورخان نمی‌توانند راهمایی لازم را در کردارها و گفتارهای او و یا از اطلاعاتی که منابع تاریخی درباره وی فراهم کرده اند، بیابند. مقاصد وی توسط رخدادها و یا فشار هوادارانش متوقف و یا دگرگون شد. شیوه بیان مطالب در گفتارهای وی مبهم و کنایه آلود است و تشخیص گفتارهای اصیل یا ساختگی منسوب به وی ساده نیست. از آنجایی که علی درگیر نزاع و جنگهایی شد که تا قرنها ادامه داشت، منابع به نفع یا ضد او جهت دار هستند یا اکثر اوقات در مورد وی سکوت کرده‌اند. وگلییری اظهار نظر منفی لامنز در کتاب فاطمه و معاویه در مورد علی را رد می‌کند. کائتانی رویکرد معتدلتری نسبت به لامنز دارد و با وجود اینکه معتقد است علی در دوران خلافتش عملکرد ضعیفی داشت، اما این امر را به خاطر فشاری که به خاطر حوادث آن زمان بر روی علی وجود داشت می داند. وگلییری می‌نویسد نه لامنز و نه کائتانی به سخت گیری مذهبی علی و بازتاب آن در سیاستهایش اشاره‌ای نکرده‌اند. روایات فراوانی در مورد سخت گیری علی بر روی فرایض مذهبی و تقسیم غنایم و پاداشها و بی اعتنایی اش به دنیا آمده و دلیلی وجود ندارد که تمامی این روایات را ساختگی یا اغراق پنداشت، چرا که این روح مذهبی بر تمامی اعمال علی حکمفرما بود. وگلییری می‌نویسد صرفنظر از اینکه بخواهیم تعیین کنیم وقف بودن زندگی علی به اسلام آیا همیشه عاری از انگیزه‌های درونی دیگری بوده یا نه، برای درک فلسفه اعتقادی علی نمی‌توان مساله اخلاصش در اسلام را نادیده پنداشت. او در دوران حکومتش مشغول جنگیدن با مسلمانان «گمراه» بود و این عمل را تکلیفی الهی می‌پنداشت تا دین را بر پا دارد و حق را پیروز گرداند. بعد از پیروزی در جنگ جمل، علی سعی کرد تا با عدم به اسارت گرفتن زنان و فرزندان لشکریان دشمن، از محنت آنان بکاهد که این موضوع باعث بروز مخالفتهایی در سپاه علی شد. وقتی این جنگ به پایان رسید، علی بر کشتگان غم خواری و گریه کرد و حتی بر جنازه دشمنانش نماز خواند. حتی رویکرد مبهم علی نسبت به خوارج را می‌توان به دلیل ترسش از احتمال نافرمانی از خداوند دانست. گرچه خوارج وی را متقاعد کردند که پذیرش حکمیت گناه بود، اما علی می‌دانست که شکستن پیمان حکمیت نیز گناه دیگری است و در این دو راهی مشکل و دردناک وی وفادار ماندن به پیمان حکمیت را انتخاب کرد. تبعیت از فرمان الهی، نکته کلیدی درک رفتار علی بود، اما رفتار علی همیشه آمیخته با خشونتی زیاد بود و این مهم باعث می‌شد که مخالفانش وی را محدود یا کوته فکر بخوانند. وگلییری معتقد است علی آن چنان مقید به احکام اسلامی بود که نمی‌توانست خود را با ضرورتهای موقعیت فعلی جامعه اسلامی که بسیار پیچیده تر از زمان محمد شده بود، وقف دهد. چیزی که از بارزترین ویژگیهای حکومتی رقیبش معاویه بود. خط مشی حکومتی علی، بیشتر از آنکه نامناسب و ناقاطع باشد، ایده‌آل گرا بود و احتمالاً خود علی هنگامی که قدرت را به دست گرفت متوجه این نکته شده بود که پیاده‌سازی چنین حکومتی کاری غیر ممکن است و این مساله به همراه مسائل خارجی دیگر را می‌توان به یاس و ناامیدی علی در سالهای پایانی حکومتش مربوط دانست. کائتانی معتقد است که مقام بالای اغراق گونه‌ای که علی پیدا کرد، به خاطر این نبود که وی پسر عموی محمد بود، بلکه به خاطر تاثیری بود که بر روی معاصرانش گذاشت. کائتانی در مورد این که در مورد کدام ویژگی‌های علی صحبت می‌کند توضیحی نمی‌دهد. وگلییری می‌نویسد می‌توان منظور کائتانی را خط مشی مذهبی عمیق علی و برنامهٔ اصلاحات اقتصادی و سیاسی علی که بر پایه مذهبی استوار بود، دانست.