آموزش حفظ قرآن درس پنجم: مرور (تكرار) محفوظات (1)

الف) ‌اهميت و جايگاه مرور در حفظ قرآن

اگر از هر يك از حافظان موفق قرآن بپرسيد كه «در فرآیند حفظ قرآن، حفظ قسمتهاي جديد مهم‌تر است يا مرور و نگهداري محفوظات گذشته؟» بي‌درنگ به شما خواهد گفت: «مرور و نگهداري محفوظات گذشته». اين اهميت بدان حد است كه مي‌توان ادعا كرد سهم حفظ كردن و از بر نمودن سور و آيات جديد در حفظ قرآن حداكثر 20 تا 30 درصد است و مابقي اين سهم از آن «مرور و تكرار محفوظات» مي‌باشد. بحث مرور از همان آغاز روند حفظ مطرح است و به تدريج و با افزايش حجم محفوظات جدي‌تر و پررنگ‌تر مي‌شود. توضيحات بعدي ما در خصوص اقسام مرور، اين گفته را روشن‌تر خواهد كرد.

ب) اقسام سه‌گانه مرور

در فرآيند حفظ قرآن مي‌توان سه قسم مرور را در سه بازه زماني مختلف به شرح زير در نظر گرفت:

1ـ مرور در كوتاه‌مدت: اين قسم مرور مربوط به محفوظات جديد است. مقطعي كه در هر زماني از روز به عنوان «حفظ جديد» توسط حافظ به ذهن سپرده مي‌شود، لازم است در همان روز و ترجيحاً در چند فاصله زماني تكرار شود. ميزان اين تكرار حداقل 10 بار در روز است و اگر اين ميزان به 15، 20 و بيشتر هم افزايش يابد مطلوب‌تر است و كيفيت حفظ قسمت جديد را افزايش مي‌دهد. حافظ قرآن لازم است صفحه با نيم‌صفحه‌اي را كه ـ مثلاً ـ در آغاز روز حفظ مي‌كند، در چند فاصله زماني در طول روز (مثلاً در ميانه روز، آغاز شب و پيش از خواب) 5 بار يا بيشتر تكرار كند، [1] تا بدين ترتيب به برنامه «مرور در كوتاه‌مدت» به عنوان اولين گام از برنامه مرور عمل كرده باشد و در نتیجه مقطع جدید به خوبی در ذهن او تثبیت شود.

2ـ مرور در ميان‌مدت: این قسم مرور به این معنا است که حافظ صفحه يا نيم‌صفحه‌ای را که امروز حفظ می‌کند، تا یک هفته يا ده روز بعد، حداقل روزی یک بار تکرار كند. توضيح آنكه لازم است حافظ قرآن هر روز و ترجيحاً پيش از حفظ مقطع جديد، صفحاتي را كه در هفته يا ده روز اخير به ذهن سپرده، حداقل يك ‌بار تكرار كند و سپس این صفحات را به تدريج به برنامه «مرور در بلندمدت» منتقل نمايد. لازم به تذكر است، نكته‌اي كه معمولاً از سوي بسياري از حافظان تازه‌كار مورد غفلت قرار مي‌گيرد اين است كه آنها پس از حفظ كردن يك مقطع جديد، در روزهاي بعدي از آن غفلت مي‌ورزند و مرور و تكرار آن را به زماني كه براي مرور كل محفوظات اختصاص داده‌اند واگذار مي‌كنند. انجام اين كار در بيشتر مواقع موجب فراموشي بخش زيادي از قسمتهاي جديد مي‌شود و حافظان را وادار به حفظ دوباره آنها مي‌نمايد. اما عمل به برنامه «مرور در ميان‌مدت» و پايبندي به تكرار قسمتهاي جديد تا يك هفته يا ده روز پس از حفظ، از بروز اين مشكل جلوگيري مي‌كند.

3ـ مرور در بلندمدت: اين قسم مرور همان است كه حافظ قرآن بايد تا پايان عمر به آن پايبند باشد و در هر شرايطي، با برنامه‌ريزي مناسب و به طور منظم، محفوظات گذشته خود را مرور نمايد. ميزان مرور محفوظات در اين قسم، وابسته به حجم محفوظات فرد است؛ مثلاً براي حافظان 10 جزء حداقل يك جزء در روز و براي حافظان 20 جزء حداقل 2 جزء در روز پيشنهاد مي‌شود. حافظان كل قرآن مشروط به عملي كردن دوره تثبيت كل محفوظات (كه در بحث بعدي به آن اشاره مي‌كنيم) مي‌توانند به مرور روزانه يك جزء بسنده نمايند.[2] بنابر آنچه گفتيم برنامه مرور سه‌گانه اولين صفحه جزء 30 به قرار زير خواهد بود:

مرور در كوتاه‌مدت: تكرار اين صفحه 10 تا 20 بار در همان روزی که آن را حفظ مي‌كنيم؛

مرور در ميان‌مدت: تكرار اين صفحه تا يك هفته يا ده روز پس از حفظ آن، حداقل يك بار در روز؛

مرور در بلندمدت: تكرار متناوب و منظم آن در قالب برنامه مرور كلي محفوظات.

* نكته: لازم است حافظان قرآن هنگام برنامه‌ريزي براي مرور، به قسمتهایی که اخیراً حفظ کرده‌اند توجه بیشتري داشته باشند و وقت بیشتری براي مرور آنها اختصاص دهند.