برپایی حكومت بر مبنای اسلام به عنوان دینی كامل و تأمین كنندۀ تمام نیازهای مادی و معنوی بشر یك ضرورت است. مردم ایران با آگاهی به این نكته و با رهبری حكیمانۀ امام خمینیرحمهالله یکپارچه قیام نموده و بعد از ساقط کردن حکومت دیکتاتوری و وابستۀ رژیم پهلوی، نظام جمهوری اسلامی را در ایران مستقر کردند. در این نوشتار عوامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران را مرور میكنیم تا با حفظ آنها از انقلابمان حفاظت کنیم و مردم مسلمان کشورهای اسلامی که اخیراً قیامهای ضد استبدادی خود را آغاز کردهاند نیز با توجه به این عوامل بتوانند با عزم مصممتری به نهضتهای خود پایبند باشند و از آن با تمام وجود حراست کنند.
1. ایمان و اراده
تجربه نشان داده است كه موفقیت در هر كاری باید با یقین و اعتقاد به انجام آن همراه باشد و كسانی كه در انجام امور مردد باشند و نتیجۀ آن را باور نكرده باشند، معمولاً به هدف نمیرسند. یكی از علل موفقیت رسول گرامی اسلامصلیاللهعلیهوآله ایمان و اعتقاد به هدف بود، تا جایی كه وقتی مشركین قریش توسط حضرت ابیطالبعلیهالسلام به آن بزرگوار پیامهایی دادند و تهدید و تطمیع نمودند كه از هدف خود دست بردارد، آن حضرت فرمود: «یا عَمِّ لَوْ وَضَعُوا الشَّمْسَ فِی یمِینِی وَ الْقَمَرَ فِی یسَارِی عَلَى أَنْ أَتْرُكَ هَذَا الْأَمْرَ - حَتَّى یظْهِرَهُ اللََّه اَوْ اُهْلِکَ فِیه- مَا اَتْرُكُهُ؛ (1) عمو جان! به خدا قسم اگر خورشید را دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند، هرگز از هدف خود دست برنخواهم داشت، تا اینکه دین حق آشكار شود، یا در راه آن فدا شوم.»
مردم ایران در حادثۀ تاریخی انقلاب اسلامی براساس باور به حاكمیت قوانین و ارزشهای الهی، سلطنت نامشروع حكمرانان جبّار را نفی كرده و با ارادهای الهی آن را ریشهكن نمودند و فرو پاشیدن تمام نهادها و مراكز وابسته به آن را پشتوانۀ همّت خود قرار دادند و در این راه از هیچگونه كوششی دریغ نورزیدند. این عامل در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نقش مهمی ایفا کرد.
2. جلوۀ اسلامی
اسلام مكتبی است که میتواند انسانها را از درون و برون متحول كرده و موجب پدید آمدن تحولات عمیق تاریخی و اجتماعی و فرهنگی گردد. این آیین آسمانی در جذب و تحرك بخشیدن به نیروهای با ایمان و مقاوم، نقش تعیین كنندهای میتواند داشته باشد؛ زیرا اسلام دارای قوانینی است که 1. انسان را تا قیامت به هدف نهایی میرساند؛ 2. از سایر مکاتب بینیاز میکند؛ 3. تمام نیازهای مادی و معنوی بشر را تأمین میکند؛ 4. برنامههایش با فطرت انسان سازگار است؛ 5. گذر زمان از اصالتها و واقعیتهایش نمیکاهد؛
6. همگانی و جهانی است، بنابراین هر انقلابی که جلوۀ اسلامی داشته باشد، قطعاً دلها را به خود جذب کرده، میان مردم وحدت ایجاد میکند و با تقویت ایمان و ارادۀ آنان انقلاب را به پیروزی میرساند. انقلاب اسلامی ایران نیز در تمام ابعاد خود رنگ اسلامی به خود گرفته بود، و بهترین صبغه را دارا بود: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً»؛ (2) «این است نگارگرى الهى؛ و كیست خوشنگارتر از خدا؟!» خداوند متعال در قرآن شریف، اسلام را دین کامل معرفی میکند که مورد رضایت اوست و میفرماید: «الْیوْمَ یئِسَ الَّذینَ كَفَرُوا مِنْ دینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دیناً»؛ (3) «امروز، كافران از (زوال) آیین شما مأیوس شدند بنابراین، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم.»
و در سورۀ آل عمران فرمود: «وَ مَنْ یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ»؛ (4) «و هر كس جز اسلام (و تسلیم در برابر فرمان حق،) آیینى براى خود انتخاب كند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیانكاران است.»
به این جهت تمام شعارها و حركات مردم ایران رنگ توحیدی، اسلامی و خدایی گرفت و این آرمان در تمام قشرهای مردم متجلّی شد. شعارها، سرودها و سایر برنامهها با اصطلاحات قرآنی و اسلامی توأم بود و پیروزی انقلاب اسلامی همان تحقق وعدۀ الهی بود كه: «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ ینْصُرْكُمْ وَ یثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ»؛ (5) «اگر شما دین خدا را یاری کنید، قطعاًً خداوند نیز شما را یاری کرده و گامهایتان را استوار خواهد ساخت.»
3. نفوذ معنوی رهبر
فلسفۀ امامت و تداوم آن در شكل نظام ولایت فقیه، قدرت و نفوذ خاصی است که دین اسلام به یك فقیه حاكم میدهد و او را تا حد تسلّط بر دلها مقتدر میسازد. اطاعت از او كه همان اطاعت از خداوند محسوب میشود، در كلیۀ شئون زندگی مسلمانان راه مییابد. و همچون اطاعت از رسول خداصلیاللهعلیهوآله است: «مَنْ یطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»؛ (6) «هر كسی از پیامبرصلیاللهعلیهوآله اطاعت كند، همانا از خدا اطاعت كرده است.»
صداقت، صلابت، صراحت لهجه، شجاعت، سازشناپذیری، از جان گذشتگی، قاطعیت، عشق به اسلام، وارستگی، مقام عرفانی، شخصیت علمی و فقاهتی، سادهزیستی، آزاد اندیشی، همدردی با محرومان، باور استوار، یقین تزلزل ناپذیر، عظمت روحی، روشنبینی و سایر ویژگیهای رهبر انقلاب اسلامی ایران، او را محبوب قلوب میلیونها عاشق دلباخته نمود. آنچنان كه پیامها، گفتارها و رفتارهای آن رادمرد تاریخی برای پیروانش الهام بخش و راهگشا بود. (7) شهید مطهریرحمهالله بر این باور بود كه ندای امام خمینیرحمهالله از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و ژرفای روح این ملّت برمیخاست، مردمی كه در طول چهارده قرن حماسۀ حضرت محمّد، علی، زهرا، حسین، زینبعلیهمالسلام، سلمان، ابوذر و صدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسهها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از زبان این مرد شنیدند. حضرت علی و امام حسینعلیهماالسلام را در چهرۀ او دیدند، او را آیینۀ تمامنمای فرهنگ خود كه تحقیر شده بود، تشخیص دادند. امام چه كرد؟ او به مردم ما شخصیت داد. و خودِ واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند، آنها را از حالت خودباختگی خارج كرد، این بزرگترین هدیهای بود كه او به ملّت داد. او توانست ایمان و هویت از دست رفتۀ مردم را به آنها بازگرداند و آنها را به خودشان مؤمن كند. او به صراحت اعلام كرد كه اسلام تنها نجاتبخش شماست. (8) ایشان به این ملّت گمنام شخصیت داد.
4. وحدت مردم
مردم مسلمان ایران در پیروزی انقلاب اسلامی آنچنان یكدل، یكرنگ و همنوا شدند كه تمام اقشار مختلف از هر گروه، صنف، تشكل و حزبی در برابر رژیم طاغوت یك صف واحد تشكیل دادند. و همانند سیل بنیانكن، ریشۀ مفسدین و ستمگران را از بیخ و بن كندند. تپش هماهنگ قلبها و آهنگ حركت دستها در جریان نهضت اسلامی ایران عامل اقتدار امّت اسلام در برابر كفر و نفاق و شرك گردید، و پرچم استقلال و آزادی را در ایران اسلامی به اهتزاز در آورد. اسلام یگانه عاملی بود كه این وحدت و یكپارچگی را به وجود آورد و اگر غیر از شعار اسلامی چیز دیگری حاكم بود، هیچگاه این یكپارچگی بینظیر به وجود نمیآمد و برای همین بود كه مردم مسلمان ایران هم آوا و همصدا تكبیر گفته و پیش میرفتند و این همان تبلور قدرت الهی در نیروی مردم است كه پیامبرصلیاللهعلیهوآله فرمود: «یدُ اللُّهِ مَعَ الجَمَاعَۀِ»؛ (9) دست خدا به همراه عموم مردم است.»
5. كانونهای نقشآفرین
چهار مركز عمدۀ فرهنگی و اقتصادی را میتوان از عوامل پیروزی انقلاب اسلامی ایران به شمار آورد. این مراكز عبارتاند از:
الف. مساجد: مسجد الهامبخش، روح آفرین و پایگاه خداجویان حق طلب میباشد. قرآن در مورد مساجد میفرماید: «فی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یذْكَرَ فیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فیها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ»؛ (10) «(این چراغ پر فروغ) در خانههایی قرار دارد كه خداوند اذن فرموده دیوارهای آن را بالا برند (تا از دستبرد شیاطین در امان باشد) خانههایی كه نام خدا در آنها برده میشود، و صبح و شام در آنها تسبیح او میگویند.»
در بینش اسلامی، مساجد خانههای خدا در زمین (11) و بهترین نقطۀ هر شهری هستند. (12) مساجد را باید بر ویرانۀ كاخهای ستم طاغوتها برافراشت. (13) در صدر اسلام مسجد پایگاه مسلمانان بود و هرگونه حركت و تصمیم در مسجد انجام میگرفت، در انقلاب اسلامی ایران نیز مسجد كانون پر شور و الهامبخش انقلابیون مسلمان ایرانی بود و در یك كلام ستاد عملیاتی فجرآفرینان جاوید 22 بهمن همواره مساجد بوده است. مسلمانان آزادۀ ایرانی با ندای «الله اكبر» از مساجد بیرون آمده و در مقابل رگبار مسلسل طاغوتیان فریاد «آزادی» و «عدالت» و «اسلام» سرمیدادند و به خاطر همین اهمیت بود كه امام خمینیرحمهالله جدایی مردم از مسجد را از تمام خطرها مهمتر و بالاتر اعلام نمود و فرمود: «از هواپیمای دشمن نترسید، از آن بترسید كه مساجد خلوت شود.» (14)
ب. حوزه علمیه و نهاد روحانیت: نهاد روحانیت در طول تاریخ با تداوم خط انبیاء و اولیای الهی همانند ستارهای در جبین اسلام درخشیده و شاهراه مسلمانان را روشن نموده است. علما، مدرسین، مراجع و تمام دانشپژوهان، در حوزههای علمیه با اعتقاد راسخ به این ندای قرآن كه: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِینْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ»؛ (15) «چرا از هر گروهی از آنان طایفهای كوچ نمیكند، تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟ شاید بترسند و خودداری كنند.» لبیك گفته و عاشقانه از خانه و دیار خود به مراكز تحصیل علم هجرت كردهاند، و باصفا، صمیمیت و اخلاص سرمایههای عظیم معنوی و صفات والای انسانی را كسب نموده و كار تعلیم و تربیت را كه همان كار انبیا است، پی میگیرند. انقلاب اسلامی ایران آنچنان با این نهاد عجین شده بود كه جرقۀ انقلاب اسلامی ایران از همان مركز و رهبری آن از میان دانشآموختگان همان مكتب نبوی شروع شده و به حیات خود ادامه میدهد و مهمتر از همه، مطالعۀ تاریخ انقلاب اسلامی ایران بدون مطالعۀ نقش این نهاد عظیم علمی و معنوی برای هیچ تاریخنگار و محقّقی میسّر نخواهد شد. همچنان كه حركات و قیامهای آزادیبخش و حیاتآفرین در طول تاریخ با رهبری روحانیون آگاه و بیدار انجام گرفته است. سخن در این زمینه مجال مفصلتری میطلبد.
امام خمینیرحمهالله در مورد نقش روحانیت در انقلاب اسلامی میفرماید: «اسلام منهای روحانیت یعنی هیچ! و اصلاً روحانیون بودند كه انقلاب اسلامی را شروع كردند، و هر چیز كارشناس لازم دارد و كارشناس اسلام، روحانیون هستند.» (16)
اگر نهاد روحانیت و حوزههای علمیه همچنان در خط انبیا و اولیا حرکت کنند و روحانیون به عهد خود پایبند باشند، باز همچنان موثرترین قشر جامعه خواهند بود؛ ولی اگر خدای ناکرده از ویژگیهای معنوی خود عدول کنند، تاثیر گذاری خود را از دست خواهند داد، همچنانکه امام خمینیرحمهالله این خط را به روحانیون گوشزد کرده است: «اگر روزی از نظر زندگی از مردم عادی بالاتر رفتید بدانید که دیر یا زود مطرود میشوید.» (17)
ج. دانشگاه: قشر عظیمی از دانشجویان داخل و خارج كشور با تلاشهای شبانهروزی خود انقلاب اسلامی ایران را با دانشگاه پیوند زده بودند. اساتید و دانشجویان متدین و متعهد به همراه سایر اقشار ملّت و همگام با حوزه و روحانیت و رهبری انقلاب در به ثمر رساندن نهضت، عامل مهمی به شمار میآیند و بسیاری از كارگزاران دولت جمهوری اسلامی ایران از همین دانشگاهها كه از پایگاههای مهم انقلاب بود، فارغالتحصیل شدهاند. متأسفانه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران دانشگاهها فقط عامل وابستگی كشور به فرهنگ و ارزشهای غربی محسوب میشدند، البته امروز بعد از گذشت دهها سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، باید مواظب نفوذ دشمن در این پایگاهای مهم فرهنگی کشور بود و حرکات دشمن را زیر نظر داشت.
د. بازار: گروه بازاریان سنتی، از قدیمیترین طبقات اجتماعی ایران در دورههای مختلف بودند و در امور سیاسی كشور نقش مهمی ایفا كردهاند. با وجود فشاری كه در طول دورههای مختلف از طرف دولتهای وقت به بازار وارد میگردید، بازاریان توانایی و استقلال خود را حفظ كردند. همین توانایی بازار بر اهمیت نقش آن در روند پیروزی انقلاب اسلامی افزود و آنان هماهنگ با سایر اقشار، با بستن مغازههای خویش اعتراض خود را علیه دولت به نمایش گذاشتند.
نقش فرهنگ شهادت در پیروزی انقلاب اسلامی
یکی از مهمترین عوامل موفقیت انقلاب اسلامی ایران روحیه و فرهنگ ایثار و شهادت میباشد. این ویژگی والا که ریشه در مکتب رهاییبخش اسلام دارد، همواره برای جهاد انگیزۀ مقدسی بوده است و شهدا با آرمانهای اسلامی خویش مشخصکنندۀ راه و خصلت انقلاب و عامل مهم پیروزی بودهاند. در نظام ارزشی اسلام، شهادت معیاری است که ارزشهای دیگر و اعمال صالح با آن سنجیده شده و در طبقهبندی ارزشها، به آن جایگاهی بس رفیع داده شده است. پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله فرمود: «فَوْقَ كُلِّ ذِی بِرٍّ، بِرٌّ حَتَّى یقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیسَ فَوْقَهُ بِرٌّ؛ (18) بالاتر از هر نیکی، نیکی دیگری است، تا اینکه شخص در راه خدا کشته شود؛ که بالاتر از آن نیکی وجود ندارد.»
شهادت برای انسانهای وارسته که از دنیا رسته و به خدا پیوستهاند و عاشقانه راه حقیقت میجویند، کوتاهترین راهی است که پویندگانش را سریعتر به مقصد نهایی و هدفهای والایی که در مسیر قرب الهی است میرساند. شهادت از دیدگاه آیات قرآن خسارت و معدوم شدن نیست؛ بلکه حیات جاودانی جدید است: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یرْزَقُونَ»؛ (19) «هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مردگانند؛ بلکه آنان زندهاند، و نزد پروردگارشان روزی داده میشوند.»
در حقیقت شهداء زندهاند و ما از آن زندگی دوریم، آنان در کنار اولیا و انبیاء الهی در بهشت جای دارند، آنان انسانهای با فضیلتی هستند که مقام عظیمی کسب نمودهاند و به ما بشارت میدهند که: «وَ یسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ»؛ (20) «و به خاطر کسانی که هنوز به ایشان ملحق نشدهاند (مجاهدان و شهیدان آینده) خوشوقتند که نه ترسی بر آنهاست و نه غمی خواهند داشت.»
بنابراین، شهادت خسارت نیست؛ بلکه فتح و نوعی پیروزی است «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَیینِ»؛ (21) «بگو: آیا دربارۀ ما جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید (یا پیروزی یا شهادت)» برای هر مسلمان مجاهد، هم شهادت و هم کشتن دشمن، هر دو پیروزی است.
خون شهدای ما در تاریخ، حماسهای میآفریند که نه تنها افراد این دوران و نسلهای آینده؛ بلکه تمام اعصار از ما تغذیه خواهند کرد. استاد مطهریرحمهالله در مورد شهید مینویسد: «مَثَل شهید مثل شمع است که خدمتش از نوع سوخته شدن و فانی شدن و پرتو افکندن است، تا دیگران در این پرتو که به بهای نیستی او تمام شده بنشینند و آسایش بیابند و کار خویش را انجام دهند. آری. شهدا شمع محفل بشریتند، سوختند و محفل بشریت را روشن کردند. انسان که در روز در پرتو خورشید تلاش میکند و یا شب در پرتو چراغ یا شمع کاری انجام میدهد، به همه چیز توجه دارد، جز به آنچه که پرتوافشانی میکند، که اگر پرتوافشانی او نبود، همۀ حرکتها متوقف و همۀ جنب و جوشها راکد میشد. شهدا پرتوافشانان و شمعهای فروزندۀ اجتماعند که اگر پرتوافشانی آنها در ظلمات استبدادها و استعبادها نبود بشر ره به جایی نمیبرد.» (22)
پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله فرمود: «مَا مِنْ قَطْرَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ قَطْرَةِ دَمٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ؛ (23) هیچ قطرهای نزد خدا دوستداشتنیتر از قطرهی خون شهید نیست که در راه خدا میریزد.»
شهادت تزریق خون به پیکر اجتماع است این شهدا هستند که به پیکر و رگهای اجتماع، خون جدیدی وارد میکنند.
شهادت از دیدگاه امام خمینیرحمهالله
امام خمینیرحمهالله میفرماید: «طبع یک انقلاب، فداکاری است و لازمۀ یک انقلاب، شهادت و مهیا بودن برای شهادت است. قربانی شدن و قربانی دادن در راه انقلاب و پیروزی آن، اجتنابناپذیر است، به ویژه انقلابی که برای خداست و برای دین او، برای نجات مستضعفان است و برای قطع امید جهانخواران و مستکبران.
ما در هر جمعه و جماعت و در هر محفل اسلامی و در هر گروهی برای یاری الله در انتظار قربانی و در انتظار شهادت هستم.
قربانی برای یک انقلاب بزرگ، نشان یک پیروزی و نزدیک شدن به هدف است. بیجهت نیست که دربارۀ سید شهیدان جهان منقول است که هر چه یاران بزرگوارش از دست میرفتند و هر چه به ظهر عاشورا نزدیکتر میشد رنگ مبارکش افروختهتر و ابتهاجش زیادتر میشد. هر شهیدی که میداد یک قدم به پیروزی نزدیکتر میشد. مقصد، عقیده است و جهاد در راه آن و پیروزی انقلاب، نه زندگی دنیا و رنگ و بوی ننگین آن. این شهادتهاست که به ملت ما وعدۀ پیروزی نهایی میدهد.» (24)
انقلاب اسلامی از همان روزهای نخست ظهور اجتماعی خود، در سالهای 56- 57 و حتی پیشتر از آن، در قیام خونین 15 خرداد، با شهادت و شهادتطلبی عجین بوده است. هر قدر این عامل در درون انسانها تأثیر بیشتری بر جای گذاشته است، انقلاب مراحل مختلف خود را با سرعت و صلابت افزون تری پشت سر نهاده است.
رمز موفقیت
روزنامۀ فرامنطقهای «الشرق الاوسط» انقلاب اسلامی ایران را با انقلاب الجزایر مقایسه کرده و رمز موفقیت انقلاب اسلامی ایران را توجه به فرهنگ ایثار و شهادت دانسته است و مینویسد: «مردم و رهبری ایران در جریان سرنگونی رژیم گذشته برای شهیدان خود ارزش بسیار قایل بودند و میکوشیدند تا دنبالهرو راه آنان باشند؛ امّا انقلاب الجزایر با تقدیم یک میلیون شهید نه تنها این شهداء را الگوی مبارزاتی خود قرار نداد؛ بلکه حتی بعضی از اعضای «جبهۀ نجات اسلامی» اصل شهادت آنان را زیر سؤال بردند.» (25)
چنانکه پس از اولین جرقۀ انقلاب اجتماعی اسلامی در 19 دی 56 شهر قم، آنچه که به عنوان یک انگیزه برای تظاهرات مردمی شد، مراسم چهلم شهدای گرانقدری بود که در مقابلۀ مردم با رژیم طاغوتی به خاک و خون غلتیده بودند.
در مراحل بعد نیز، هنگامی که تظاهرات و درگیریها در شهرهای مختلف گسترش یافت و فراگیر شد، باز هم خون و خاطرۀ شهیدان ایثارگر درگیریها بود که همچون آتش، درون انسانها را گرما و شوق مبارزه و قیام میبخشید و نهضت را به پیش میبرد.
کشتار زنان و مردان، جوانان و نوجوانان بیگناهی که در روز جمعه 17 شهریور 57 در میدان شهدای تهران در خون پاک خویش غلتیدند و آن روز در فرهنگ انقلاب به جمعۀ خونین مشهور گشته است، چنان تأثیری در تحکیم ارادۀ مردم برای مبارزه با رژیم شاه از خود بر جای گذاشت که تحلیلگران و نظریهپردازان خارجی با توجه به فرهنگ شهادتطلبی مردم مسلمان ایران، آن را از اشتباهات تعیین کنندۀ رژیم پهلوی ارزیابی کردند. در مراحل بعد نیز ایثار و دلاوری عزیزانی که با درک واقعی از حیات طیبۀ انسان، شهادت را اوج افتخار میدانستند و بیمهابا به نبرد با ارتش تا دندان مسلح رژیم میشتافتند، در تهییج و ترغیب مردم به ادامۀ قیام و رویارویی عامل اساسی بوده است.
بررسی اجمالی حوادث و رویدادهای پس از پیروزی انقلاب نیز نشان میدهد که در فراز و نشیبهای رویدادها، شهادتطلبی و به تعبیر دقیقتر آمادگی مردم برای فدا کردن هستی خود در راه سرافرازی انقلاب اسلامی، اساسیترین عامل خنثا سازی و شکست توطئههای دشمنان و تداوم انقلاب بوده است.
درک چنین منطقی با معیارها و ابزارهای جامعهشناسی غربی، بیتردید مشکل و به استناد اظهارات برخی از تحلیلگران جهانی نوعاً غیر ممکن است. به همین دلیل بود که تلاش دشمنان انقلاب و پایگاههای داخلی آنان در به شهادت رساندن شخصیتهای مردمی برخلاف انتظار و باور آنان صف مقابلۀ انقلاب را در مصاف با ضد انقلاب مستحکمتر کرد و ایجاد آشوب در مناطق مختلف هیچ نتیجهای برای آنان در بر نداشت.
در هشت سال دفاع مقدس مردم ایران و در برابر هجوم نظامی عراق و حامیان منطقهای و بینالمللیاش نیز به روایت حماسههای شکوهمندی که در بیابانهای جنوب و یا کوهستانهای غرب کشور سروده شده، ایثار و آمادگی جوانان برومند این سرزمین برای فداکاری و جانبازی حرف اول میدان نبرد بود و سرانجام نیز دشمن و حامیانش را به شکست کامل کشاند.
به موازات صحنههایی چنین باشکوه که از روزهای اول اوجگیری انقلاب اسلامی تا پیروزی و تاکنون همراه و عجین بوده، استقامت، صبر، بردباری و صلابت بازماندگان شهدا، پیامآور آرمانها و اهداف دلاورانی بوده است که به عرش پرکشیدهاند تا پرچم رستگاری همچنان در اهتزار بماند. پدران و مادران، همسران و فرزندان و دیگر بازماندگان شهدای معظم انقلاب اسلامی در واقع سفیران و رسولان هدایت و استقامتند که با صبر و پایداری حماسۀ عزیزان خود را کامل میکنند و جاودانگی پیام آنها را در تاریخ بشریت تثبیت مینمایند.
ارزیابی منصفانه و واقعیاتی- که بخشی از آنها یاد شد- نشان میدهد که شهیدان و بازماندگان معظم آنان ستونهای اصلی نهضت و انقلابی بودهاند که در پرتو هدایت امام خمینیرحمهالله پرچم رستگاری و سعادت را در این سرزمین به اهتزاز درآوردند و پیام «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامیِ» آنان ملتهای محروم را تا قیامت به قیام و بیداری فرا میخواند. (26)
پینوشـــــــــــــتها:
(1). السیرۀ النبویۀ لابن هشام، محمد بن اسحاق بن یسار، نشر صبیح، مصر، سال 1383، ج 1، ص285.
(2). بقره/138.
(3). مائده/3.
(4). آل عمران/ 85.
(5). همان.
(6). نساء/80.
(7). گزیدۀ انقلاب اسلامی و ریشههای آن، عباسعلی عمید زنجانی، نشر طوبی، تهران، 1377، ص 15.
(8). پیرامون انقلاب اسلامی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، قم، 1380ش، ص 119.
(9). المستصفی، محمد غزالی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1417 ق، ص 139.
(10). نور/36.
(11). وسائل الشیعه، محمد بن حسن حرّ عاملی، مؤسسۀ آل البیت، قم، 1416، ج1، ص381 (إِنَّ بُیوتِی فِی الْأَرْضِ الْمَسَاجِدُ).
(12). صحیح مسلم، ابوالحسین مسلم بن حجاج نیشابوری، دارالفکر، بیروت.، ج 1، ص 46 (أَحَبُّ البِلاَدِ اِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ مَسَاجِدُهَا).
(13). سنن ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی، نشر دار الفکر، بیروت، حدیث 743. (عن عثمان بن ابی العاص ان رسول اللهصلیاللهعلیهوآله اَمَرَهُ أَن یَجعَلَ مَسجِدَ الطَائِف حَیثُ کَانَ طَوَاغِیتَهُم.)
(14). گزیدۀ انقلاب اسلامی و ریشههای آن، ص22.
(15). توبه/ 122.
(16). گزیدۀ انقلاب اسلامی و ریشههای آن، عباسعلی عمید زنجانی، ص 32.
(17). صحیفه امام، ج19، ص318.
(18). بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403، ج 74، ص 61؛ الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1388 ق، ج 2، ص 348.
(19). آل عمران/ 169.
(20). همان/ 170.
(21). توبه/ 52.
(22). قیام و انقلاب مهدی، مرتضی مطهری، نشر صدرا، قم، رجب 1398، ص 76.
(23). شجرۀ طوبی، محمدمهدی حائری، مطبعه حیدری، چاپ پنجم، 1385 ق، ص 419؛ الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، 1365، ج 2، ص 74.
(24). صحیفۀ نور، امام خمینی، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، تهران، 1376 ش، ج 16، ص219.
(25). نشریۀ مبلّغان، ش 20، ص 112.
(26). رهتوشه انقلاب، تدوین از شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، ص487.